Marzena Tataj

W 2012 roku prestiżowy francuski magazyn Graffiti Art Magazine zaliczył łódzki Festiwal Urban Forms do pięciu najważniejszych, streetartowych wydarzeń na świecie. W listopadzie 2013 roku telewizja CNN w ramach serii „On the road: Poland" pokazała odcinek „Bigger than Banksy: Polish street art goes large”. W maju tego roku portal Boredpanda.com, poświęcony sztukom wizualnym i designowi opublikował ranking TOP20 światowych centrów sztuki miejskiej, w którym Łódź zajęła drugie miejsce, tuż za Nowym Jorkiem, pokonując m.in. Londyn, Berlin Paryż, Meksyk, Sao Paulo, Melbourne, Cape Town, Rio de Janerio czy Valparaiso.

Określenie mural jest pochodzenia hiszpańskiego i oznacza monumentalne malowidło ścienne o charakterze dekoracyjnym, reklamowym, niosącym treści społecznie zaangażowane lub impresje artystyczne. To wielkoformatowa grafika na ścianach budynków, która powstaje zawsze legalnie, tworzona przez artystów lub grupy społecznościowe (seniorów, młodzież, bezdomnych), włączane w projekty artystyczne.

W Polsce czasów PRL-u ściany budynków wykorzystywane były do prezentacji reklam zakładów przemysłowych (choć na rynku gospodarki planowanej nie potrzebowały one praktycznie reklamy), oraz instytucji państwowych, jak np.: PKO, Totalizatora Sportowego, LOT-u, czy PEWEX-u. Ściany domów służyły również jako nośniki haseł propagandowych, takich jak: „PZPR - siłą przewodnią narodu”.

Pod koniec lat 90. XX w. znów na polskich ulicach zaczęły pojawiać się wielkościenne obrazy, ale w przeciwieństwie do graffiti nie były traktowane jako akty wandalizmu, ale jako formy sztuki miejskiej, tworzone przez artystów za zgodą gospodarzy miast i osiedli. Początki były trudne, bo urzędnicy miejscy mieli obawy o ład przestrzenny. Ale cóż bardziej może zniszczyć przestrzeń niż wielkoformatowe, nachalne i wątpliwe estetycznie reklamy kiełbasy, piwa, czy blachy falistej?

Muraliści zaczęli zrzeszać się w twórcze grupy, pokazując swoje prace szerszej publiczności. Powstało gdyńskie Stowarzyszenie Traffic Design, skupiające streetartowców, grafików, architektów. Uznawany za ojca polskiego muralu Rafał Roskowiński zapoczątkował malowanie wielkoformatowych murali na gdańskiej Zaspie w ramach festiwalu malarstwa monumentalnego z okazji tysiąclecia Gdańska w 1997 roku. Następnie powołał do życia Gdańską Szkołę Muralu, by przywrócić mu jego funkcję pierwotną – sztuki zaangażowanej społecznie i politycznie.

„Ludzie są równi, tylko nierówność ich dzieli" – taki cytat z Kazimierza Przerwy-Tetmajera widnieje, jako element muralu, na bloku w Białymstoku przy ulicy Batalionów Chłopskich 1; mural przedstawia ciemnoskórą kobietę ściągającą maskę białej dziewczyny. Praca ta powstała przy wsparciu społeczników z grupy Normalny Białystok, po głośnych atakach na tle rasistowskim, które wydarzyły się właśnie w tej okolicy. Jej twórcami są Ania Kitlas i Francesco Chekos'art., muraliści na co dzień mieszkający we Włoszech.

Wiele miast w Polsce ma kolekcje murali. Są to np.: Gdańsk, Warszawa, Wrocław, Bydgoszcz, Lublin; ale to Łódź należy uznać za stolicę polskiego streetartu. Dzieje się tak za sprawą prężnie działającej Fundacji Urban Forms, którą w 2008 roku założyła Teresa Latuszewska-Syrda. Od 2011 roku z inicjatywy fundacji powstaje Galeria Urban Forms, czyli wystawa murali, wykorzystująca postindustrialną, unikatową architekturę Łodzi, gdzie wielkie, ślepe ściany budynków, stojące frontem do przechodniów stają się nośnikiem sztuki nowoczesnej, awangardowej, tworzonej przez uznanych grafików-muralistów z całego świata. Co roku we wrześniu organizowany jest Festiwal Galerii Urban Forms, w czasie którego zaproszeni artyści tworzą kolejne dzieła. Festiwalowi towarzyszą liczne imprezy kulturalne organizowane dla mieszkańców, takie jak: warsztaty, debaty, projekcje filmowe, pikniki artystyczne czy wycieczki. Tak szeroka działalność jest możliwa dzięki umiejętności pozyskiwania przez fundację funduszy od sponsorów, darczyńców oraz ze środków miejskich dla organizacji pozarządowych, przydzielanych w konkursach dotacyjnych. Zarówno Galeria, jak i Festiwal zostały objęte patronatem prezydent miasta Hanny Zdanowskiej, która tym samym doceniła społeczne oddziaływanie sztuki miejskiej na poprawę estetyki zdegradowanych obszarów miasta, integrację mieszkańców wokół projektów kulturalnych oraz ich identyfikowanie się z najbliższym otoczeniem.

Obecnie Łódź posiada 30 murali, które stały się wizytówką miasta i dzięki którym jest postrzegana jako międzynarodowe centrum sztuki miejskiej.  W 2012 roku Graffiti Art Magazine - prestiżowy francuski magazyn prezentujący współczesną sztukę miejską, zaliczył łódzki festiwal do pięciu najważniejszych street artowych festiwali na świecie. Tygodnik „Polityka” umieścił Galerię Urban Forms wśród dziesięciu najważniejszych wydarzeń z kręgu sztuk wizualnych w 2013 roku w Polsce. W tym roku Fundacja Urban Forms została jedynym przedstawicielem z Polski zaproszonym przez Google do współtworzenia międzynarodowego projektu artystycznego pod nazwą Google Street Art Project. Tym samym na stronach Google Cultural Institute zamieszczone zostały zdjęcia, filmy i wszelkie informacje o łódzkich muralach oraz nowym projekcie fundacji - Ogarna 2.0, dotyczącym rewitalizacji elewacji zabytkowych kamienic przy ul. Ogarnej w Gdańsku. W maju tego roku portal Boredpanda.com, poświęcony sztukom wizualnym i designowi opublikował ranking TOP20 światowych centrów sztuki miejskiej, w którym Łódź zajęła drugie miejsce tuż za Nowym Jorkiem, pokonując m.in. Londyn, Berlin Paryż, Meksyk, Sao Paulo, Melbourne, Cape Town, Rio de Janerio czy Valparaiso.

Autorami łódzkich murali z Galerii Urban Forms są polscy artyści, m.in.: M-City, Etam Crew, Otecki, Sepe i Chazme oraz twórcy międzynarodowi, tacy jak legendarni brazylijscy bliźniacy Os Gemeos, guru chilijskiego street artu – Inti, Barcelończycy Aryz i Kenor, Australijczyk Shida oraz Belg Roa.

M-City – Mariusz Waras, gdański grafik, który mówi o sobie „twórca miejski”.  Jest asystentem na Wydziale Grafiki ASP w Gdańsku. Tworzy korzystając z wielkoformatowych szablonów, a głównym motywem jego twórczości jest miejska dżungla i architektura przemysłowa. Autor kilkuset murali na ulicach Warszawy, Gdańska, Łodzi, Berlina, Paryża, Budapesztu, Sao Paulo, Rio de Janeiro, Bolzano, Londynu, Pragi, Bogoty Tokio, Stambułu, Melbourne, Tajwanu, Mediolanu.Na zdjęciu ul. Legionów 19, Łódź (www.galeriaurbanforms.org).

Etam Crew, czyli Przemysław „Sainer” Blejzyk oraz Mateusz „Bezt” Gapski - duet utworzony w 2008 roku przez młodych artystów z łódzkiej ASP, należących do najbardziej interesujących twórców polskiego streetartu. Ich prace można spotkać na ulicach Barcelony, Wiednia, Sofii, Richmond, Ingolstadtt, Halle, Kazan, Koszyc, Ponta Delgada, Warszawy, Katowic, Bydgoszczy, Olsztyna. Na zdjęciu ul. Uniwerystecka 3, Łódź (www.galeriaurbanforms.org).

Inti Castro - chilijski przedstawiciel street artu, tworzący na calym świecie, od Paryża do Liban. Jego sztuka związana jest z bogatą symboliką rdzennej kultury Ameryki łacińskiej. Na zdjęciu ul. 28 Pułku Strzelców Kaniowskich 48, Łódź (www.galeriaurbanforms.org).

Aryz - młody artysta z Barcelony, który przebojem wkroczył do świata street artu w 2009 roku. Jego murale charakteryzuje doskonała malarska forma oraz różnorodność tematyczna. Ponadto zajmuje się grafiką i ilustracją. Na zdjęciu mural w Łodzi (www.galeriaurbanforms.org).